- آثار اجتماعی

مستحبات افزون بر تأثیری که بر فرد می گذارند پیامد اجتماعی بسیاری در تعدیل تعاملات، آبادانی، توسعه، حفظ شعائر الهی، بهداشت روانی جامعه و... دارد و به همین جهت مورد تأکید معصومین(علیهم السلام) قرار گرفته اند ذیل بحث به مواردی اشاره می شود:

1-5- حفظ شعایر اسلامی ؛حفظ و بزرگداشت نمادهای اسلامی رهاورد عشق قلبی افراد به ایمان و ارزشهای اسلامی است و این کار در قرآن کریم واجب اعلان شده: «و من یعظم شعائر الله فإنها من تقوی القلوب: هرکس نمادهای الهی را بزرگ شمارد این کار از تقوای دل است.»[22]

یکی از مهمترین شعائر نمازهای جماعات اعم از عید قربان، فطر، نماز جمعه و جماعت است که مظهری از وحدت مورد تأکید قرآن کریمند: «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لاتفرقوا»[23] و در چندین آیه به آن توصیه شد، گرچه در میدان جنگ باشند می فرماید: «و إذا کنت فیهم فأقمت لهم الصلوه فلتقم طائفه منهم معک و لیأخذوا أسلحتهم...: هرگاه در میان آنان (رزمندگان) باشی و برای آنها نماز را به پا داشتی پس گروهی از آنان با تو به نماز بایستند و اسلحه شان را هم بردارند و....»[24] در احادیث معصومین هم پاداش نماز جماعت 10 نفره بیشمار اعلام شده است.[25] عبادات جمعی چه آنهایی که به جماعت و چه آنهایی که در حضور جمع برگزار می شوند مانند حج، اعتکاف و... باعث تقویت ایمان افراد سست اعتقاد و تشویق درستکاران و سازندگی اخلاقی خود بزرگ بینان و فروتنی آنان می شود.

در عبادات جمعی فرد خود را همچون قطره ای در برابر دیا می انگارد، دیگر از خود غافل می شود؛ من عددی نیستم، صفرم حتی کمتر از آن، دعاها، اذکار و مناجاتهایی را از دیگران می شنود که شاید در طول عمر خود حتی یک بار به ذهنش خطور نکرده باشد. متوجه مسائل مهم فردی و اجتماعی ای می گردد که تا به حال یا اهمیتی برایش نداشته یا از آن غافل بوده، درسهای اخلاقی، عرفان، اجتماعی، تربیتی، اعتقادی و... می آموزد که اگر سالها بر سر کلاس درس می نشست نمی آموخت، نیرو و اشتیاقی بر عبادات و حتی خدمت به جامعه می گیرد که شاید در خلوت خود با خدا به آن دست نمی یافت. عارف اگر بخواهد درجات سلوک الی الله را طی کند باید از میان جمع عبور کند و... این ها همه جدای از اهمیت زنده نگه داشتن مظاهر اسلامی است.

اصولاً از دیدگاه جاماه شناسان، جامعه ای را می توان مذهبی نامید که در ساختارش، نمادهای مذهبی بنیان گذاری شده باشند. مانند نمایان بودن عبادتگاهها، پوشش مردم، نحوه روابط و... مظاهر جامعه اسلامی مساجد، حجاب زنان، پوشش مردان، عبادات جمعی، اماکن مذهبی، صدای اذان و... است که در اصطلاح فقه بیضه و هستی وجودی اسلام را تشکیل می دهند که در صورت حمله دشمن به آنها، در هر زمانی چه حضور امام معصوم(علیه السلام) چه در غیبت ایشان جنگ و جهاد برای پاسداری از آنها واجب است.[26]

عبادات جمعی به ویژه نمازهای جماعت جمعه و اعیاد فطر و قربان نظر به گستردگی مکانی و زمانی- در خصوص جماعت و جمعه- مهمترین مظاهر اسلامی شمار می روند به همین جهت در فقه بر نمازهای جمعه و اعیاد تا حد وجوب و جماعت استحباب مؤکد بر اقامه شان توصیه شده است. اما در زمان غیبت امام عصر(عج) که به فتوای فقها نمازهازی عیدین مستحب و جمعه واجب تخییری میان جمعه و نماز ظهر[27] نه تنها از اهمیتهای فوق کاسته نشده بلکه ضرورتهای جدیدی برای لزوم اقامه شان ظهوریافته بنابراین می توان گفت در نظام های اسلامی برپایی این عبادات از استحباب اکید برخوردار است ذیل بحث به برخی ضرورتهای نماز جمعه از دیدگاه مقام معظم رهبری جناب آیت الله خامنه ای نظری می افکنیم:

1- نگاهبان نظام اسلامی

ایشان فرموده اند: «نظام های مادی در درون خودشان عوامل نابودکننده دارند... نظام اسلامی درست برعکس است اگر نظام اسلامی، آنچنانی که قرآن فرموده است باشد، عوامل بقاء و حفظ و توسعه دارد و یکی از آنها همین نماز جمعه است. تا وقتی این نماز هست و تا وقتی ائمه محترم جمعه و مردم قدر نماز جمعه را می دانند و تا وقتی نماز جمعه «کما هی حقها» انجام گیرد، بلاشک در جامعه اسلامی خوب تزلزل نیست...»[28]

2- سنگر مقابله با تهاجم فرهنگی

استعمار نوین بهترین راه برای اشغال کشورها را حمله از جبهه فرهنگی می داند به همین جهت پس از شکست عواملش در جنگ نظامی، به یواش فرهنگی با ساز و برگهای گوناگون فرهنگی آغاز کرد. به فرموده مقام معظم رهبری دشن در این تگ «باورهای تازه ای را به زور به قصد جایگزینی با فرهنگ و باورهای ملی ملت وارد کشور می کند.»[29]

سنگر پاتگ فرهنگی فرهنگی نماز جمع است. ایشان در سال 1380ش در گردهمایی ائمه جمعه فرموده اند: «نماز جمعه یک سنگر اساسی در مقابل تهاجم همه جانبه دشمن است بنابراین باید این سنگر اساسی در مقابل تهاجم همه جانبه دشمن است بنابراین باید این سنگر را هرچه محکمتر آراست... صدها شبهه در ذهن مخاطبان شما ایجاد می کنند که باید برطرف شود، صدها معرفت والا و ناب را کتمان می کنند... اینها را باید بیان کرد».[30]

3- وسیله تربیت اسلامی

یکی از مهمترین اهداف ارسال پیامبران افزون بر آموزش، تربیت و پاکسازی اخلاق و رفتار انسانهاست خداوند در چندین آیه از جمله آیه 2 سوره جمعه می فرماید: «هو الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبله لفی ضلال مبین: او کسی است که در میان مردم درس ناخوانده، پیامبری فرستاد که آیه ها را بر آنان می خواند و اخلاقشان را درست و پاک می کند و کتاب قرآن و حکمت به آنان می آموزد.» حکمت همان آموزش عملی کتاب و به عبارت دیگر تربیت چگونگی به کارگیری آیات و احکام است که در کنار تزکیه اخلاق مجموعه تربیت اخلاقی و رفتاری را تشکیل می دهد.

بهترین وسیله برای تسریع در تربیت نماز جمعه است زیرا افزون بر آن که خود یک عمل عبادی و موجب تزکیه و تقرب است، خطیب با یک یا 5% ساعت خطبه مطالب پند آموز و تربیتی و... بسیاری را به نمازگزاران می آموزد. دشمن به این نقش پی برده و یکی از خطوط یورش فرهنگی را نمازهای جمعه قرار داده است. لذا مقام رهبری فرمودند: «اگر نماز جمعه می تواند ملتی به تربیت اسلامی تربیت کند یعنی آن تربیتی که توانست یک تمدنی را بوجود آورد و قلم نسخ بر همه تمدنها و فرهنگهایی بکشد که پیش از او در منطقه عظیمی از دنیا وجود داشته اند، پس نماز جمعه وسیله تربیت اسلامی است و چرا باید با آن دشمن نباشند؟ و علیه آن کتاب ننویسند؟[31]»

4- وحدت آفرین

مهمترین علت شکست و ضعف ملتهای مسلمان در برابر ابر قدرت غرب تفرقه و چند دستگی آنان است. قرآن کریم می?فرماید :«اطیعوا الله و رسوله و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم ...؛ خداوند و پیامبرش را فرمان برید و اختلاف و درگیری نداشته باشید که شکست خورده، عظمت و قدرت شما نابود خواهد شد.[32]» این مدعا مورد اعتراف همه مسلمانان در هر گردهمایی است. تنها راه عزت وحدت است که در عبادات جمعی همچون حج، نمازهای جمعه و جماعت و اعیاد قابل طرح است.

خطبه های نماز جمعه وسیله روشن گری و بیان راهکارهای اتحاد است. امام خمینی (رحمه الله علیه) درباره موضوع خطبه ها می فرمایند: «شایسته است امام جمعه در خطبه هایش موضوعاتی را که به مصلحت دینی و زندگی مردم مربوط است بگوید و نیز آنان را از حوادث کشورهای اسلامی، نیازهای مادی و معنوی مسامانان، امور سیاسی و اقتصادیی که در استقلال و بقایشان نقش دارد و چگونگی ارتباط با سایر ملتها آگاه کند و آنان را از دخالت حکومت های استعمارگر و ظالم در امور داخلی به ویژه سیاسی و اقتصادی که منجر به استعمارشان می شود، هشدار دهد.[33]»

این مطالب درباره وحدت فراگیر و در سطح جهان اسلام بود. اما درباره وحدت داخلی و ارتباط میان دولت و ملت و گروه های جامعه همین تاثیر را دارد، جناب مقام معظم رهبری در این باره ماهیت نمازجمعه را وحدت آفرین معرفی کرده و فرموده اند: «حفظ پیوند قلبی و معنوی میان آحاد مردم و حکومت که تا کنون وحدت و وفاق ملی و پنجه مستحکم درهم فشرده ملت در مقابل دشمنان بوده و همیشه باید باشد، یعنی همان وحدت که از اول گفته شد نماز وحدت آفرین جمعه است.[34]»

خطبه های نماز اعیاد فطر و قربان هم از همین اهمیت ها برخوردار است، برای مثال پیامبر اکرم (صلی الله علیه  آله و سلم) مهمترین مسائل اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی و سیاسی را در این خطبه حجه الوداع ایراد فرمودند که با خطبه غدیر خم تکمیل شد.

چکیده سخن: نظر به اهمیت و گستره وسیع اثرگذاری این عبادات مستحبی، امر به آنها از اهمیت امر به واجبات برخوردارست و باید همچون فریضه امر به معروف و نهی از منکر، اجرا شود و مردم را به سوی آن فرا خواند.