ب- عبودیت در پرستش (عبادت)

معنای حقیقی عبودیت فروتنی و خواری در برابر سرور بود. که به دو صورت اطاعت وعبادت شکلی (صوری) انجام می شود. که از آن به پرستش یا عبادت نام می برند. برخی را بر این عقیده اند که تنها معنای حقیقی عبادت همان فروتنی و خواری در برابر معبود است که به صورت اعمال و مناسک عبادی (نماز، روزه، حج، اعتکاف، دعا و مناجات) انجام می شود. و معنای اطاعت را در بر نمی گیرد[i]. ولی طبق توضیحات صفحات پیش جای شکی در اشتمال عبودیت بر اطاعت باقی نمی ماند گر چه معنای صوری غلبه داشته باشد.

عبادت صوری پروردگار که روح آن همان دعا و راز و نیاز با معبود است در ادیان الهی شکل های گوناگون داشته است ودر دین اسلام به صورت های اعمال مخصوصه نماز (تکبیره الاحرام، رکوع، سجود، قیام و قرائت سور و اذکار لابه لای آن ها)، امساک روزه (ترک خوردن و آشامیدن، نسبت دروغین سخنی به خداوند و پیشوایان معصوم علیه السلام رابطه زناشویی، و ... و مناسک حج (احرام، طواف کعبه، نماز طواف، سعی صفا و مروه، وقف در عرفات و بیتوته در مشعر، قربانی و حلق در منا و ...) انجام می شود که از نظر کمیت دارای هر محدوده واجب و مستحب است.

از میان این صور، تنها نماز است که تا آخر عمر بر انسان واجب می باشد و تعطیل بردار نیست و این به علت آثاری است که در سایر اشکال دیده نمی شود. لذا در قرآن کریم بیش از همه عبادات بر آن تاکید و تکرار شده است.

 فلسفه عبادت صوری

1- تسهیل عبودیت در اطاعت

عبادات صوری بهترین وسیله و کمک بر اطاعت اند چنان که نماز انسان را از زشتی ها و ناپسندها باز می دارد[ii]. روزه به پرهیزگاری به فرد یاری می رساند[iii]، حج شعائر الهی را بزرگ پاسداری می کند[iv]. دعا و شب زنده داری بهترین وسیله برای حل مشکلات و تطهیر روح از آلودگی گناه[v] و کسب نشاط و شادابی بر تحمل سختی های روز است.[vi]

2- ایفای حق معبود

گرچه خداوند از امر و نهی به بندگان هیچ سودی برای خود نمی خواهد، اما شناخت او تشکر از او به خاطر نعمت های مادی و معنویش بلکه لازمه ربوبیت و سروری و مالکیت آن است که بنده در برابر او کرنش می کند. لذا امیر مومنان علی علیه السلام در مناجات با معبود  فرماید: «خدایا، تو را به جهت آزمندی به بهشت یا ترس از دوزخ نپرستیدم بلکه تو را شایسته پرستش دیدم[vii]»

3- دستیابی به ولایت تکوینی

اگر بنده افزون بر واجبات به عبادات مستحب نیز همت گمارد طبق حدیثی قدسی همان تصرفاتی را در عالم تکوین خواهد داشت که خدا دارد: «بنده تا چیزی محبوب تر از آن چه بر او واجب کردم به من نزدیک نمی شود و بی شک او با مستحبات آن قدر به من نزدیک می شود که محبوبم می گردد. در این صورت گوش او خواهم شد که با آن می شنود، چشم او خواهم گشت که با آن می نگرد و دست او خواهم شد که با آن کار می کند[viii].»

4- حرکت در راستای هدف آفرینش (رهایی به حس پوچی)

خداوند حکیم موجود است خردمند را با هدف پرستش آگاهانه واز روی اراده و انتخاب آفرید «انسان ها و پریان را نیافریدم مگر تا مرا بندگی کنند[ix].» عبادت های ظاهری که بخشی از این بندگی اند مسیر حرکت انسان را در راستا و رو به هدف آفرینش قرار می دهد و بنده با پرستش دیگر احساس پوچی نخواهد کرد. بنابراین می توان گفت: یکی از علل مهم حس پوچی و بی معنایی زندگی و افسردگی عدم توجه به این هدف است که افزون بر تارکان عبادت ممکن است عابدانی را دچار کند که عبادت کاری تحمیلی و اجباری و یا کم اهمیت تر از امور روزمره زندگی دنیا می دانند. این در حالی است که عبادت را باید بهترین وسیله برای راز و نیاز، تشکر و خدمت به محبوب بدانند.

4- سایر حکمت ها

عبادت صوری وسیله رستگاری، دلیل بر خوشبختی، وسیله پاک سازی نفس[x]، سرآمد سپاسگزاری[xi]، دستیابی به یقین (کنار زدن پرده های عالم غیب)[xii] فایده دانش[xiii] و ... است.

افزون بر فلسفه کلی عبادت، هر یک از اشکال آن نیز از حکمت هایی برخوردار است که مقاله رسالت و گنجایش بیان آن ها را ندارد لذا علاقه مندان را به فراگیری کتاب عرفان اسلامی حجه الاسلام حسین انصاری، سر الصلوه امام خمینی، منازل السائرین، صهبای حج جوادی آملی و ... توصیه می کنیم. حال بنگریم که عبودیت بانوی دوسرا فاطمه دختر رسول گرامی اسلام چگونه بود.