مستحبات

 ازجمله مصادیق اخلاقی در بعد اجتماعی انجام دادن کارهای پسندیده تمدن سازاست که در فرهنگ اسلامی به مستحبات یاد می شوند.مستحب یا مندوب از مصادیق معروف است وتحت فریضه «امر به معروف و نهی از منکر »قرار می گیرد.

معروف در قرآن کریم به معنای هر چیزی است که خوب و حسن بودن آن با عقل اجتماعی و شرع شناخته شده باشد    شناخته بودن فعل معروف یا منکر، نوعی است. یعنی نوع مسلمانان آن را بشناسند نه فرد  .

ترک معروف و ارتکاب منکر، در واقع به منزله تغییر فرهنگ دینی و نوعی مخالفت و مبارزه با دین  و نابودی تمدن اسلامی است. به این دلیل وضع کیفر سختی تا حد نزول عذاب الهی بر عدم پیشگیری از تغییر فرهنگ دینی، قابل توجیه است. چنان که امام رضاعلیه?السّلام به نقل از پیامبر اکرم صلی?الله?علیه?وآله می?فرماید:«إذا أُمَّتی تَواکَلَتِ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ فَلیَأذَنوا بِوِقاعٍ مِنَ اللهِ: هرگاه امتم امر به معروف و نهی از منکر را هر یک به دیگری واگذار کرده و از آن شانه خالی کند، پس حادثه ناگواری را از سوی خدا انتظار داشته باشند.»[3]

گستره حکمی معروف و منکر  

عادت هر فرهنگ اعم از امور الزامی و غیر الزامی?اند، و در فرهنگ اسلامی اعم از امور واجب مستحب، مکروه و ترک حرام می?باشند. حرام موضوع فرضیه نهی از منکر است اما آیا معروف بر واجب، مستحب و مکروه اطلاق می?شود؟

در این?باره میان فقیهان اختلاف است. ولی نظر مشهور بر اختصاص معروف به عادت واجب و مستحب است. از میان آنان می?توان به محمد حسن نجفی در جواهرالکلام[4] ، ابن فهد در مهذب[5]،شهید اول در مسالک[6] ،مقدس اردبیلی درمجمع الفائده و البرهان[7]، محقق حلی در شرایع{[8] }،ابن حمزه در الوسیله{1408،ص207}علامه حلی در مختلف{[9] }سبزواری در کفایه {[10] }و... و فقهای معاصر{[11] و بیشترشان سخنی از جایگاه مکروهات در این فریضه به میان نیاورده اند جز شمار اندکی مانند:ابن حمزه که مکروه را در شمار منکر آورده {[12] }،شهید اول{[13] } و صاحب جواهر الکلام{[14] } که آن را بنا بر یک احتمال زیر مجموعه معروف می دانند گرچه صاحب جواهر آن را رد میکند.

این اختلاف ناشی از تعریف حسن است که صاحب جواهر سه تعریف را نقل می?کند:

1  -فعلی که شخص توانا و آگاه بر آن، آن را انجام می?دهد. در این تعریف فعل?های واجب، مستحب، مباح و مکروه داخلند.

2  -فعلی که به دور از عوامل نکوهش باشد. در این تعریف نیز همه افعال جز حرام، داخلند  .

اما با قید«أختص بوصف زائد علی حسنه: صفتی اضافه بر حسن دارد» فعل مباح و مکروه خارج می?شوند.

3  -فعلی که باعث ستایش گردد. طبیعی است که تنها واجب و مستحب را شامل خواهد بود  .

اما حسن موجود در تعریف معروف را نمی?توان بر این معنا حمل کرد زیرا دیگر به قید«أختص بوصف زائد علی حسنه» مقید نخواهد بود.

به هر حال از نظر صاحب جواهر، معروف شامل واجب و مستحب است. ولی شهید ثانی مکروه را نظر به استحباب ترکش، مصداق معروف می?داند. اما این دیدگاه با اشکال رو به اوست زیرا در تعریف معروف، خود فعل مورد نظر است نه ترک آن.[15].

در خصوص وجوب امر به معروف، تنها معروف?های واجب تحت این فریضه قرار می?گیرند پس امر به مستحب، مستحب است. [16]

فعل منکر تنها حرام را شامل است گرچه برخی فقها چون ابن حمزه مکروه را داخل در منکر کرده?اند ولی همین فقها نهی از منکر را در خصوص مکروه مستحب دانسته?اند[17]. اما این اندراج با تعریف منکر سازگار نیست. زیرا عقل تارک مکروه را شایسته نکوهش نمی?داند.

در مجموع، معروف شامل واجبات و مستحبات و منکر تنها شامل محرمات است. بر این اساس می?توان نصایح معصومان ^{علیهم?السّلام} را که آمیخته?ای از واجبات و مستحباتند، در شمار معروف آورد که امام از باب وجوب و استحباب امر به آنها کرده?اند.

جایگاه مستحبات در تمدن اسلامی

 نقش? تمدن ساز مستحبات را می توان در حوزه های فردی و اجتماعی بررسید.

مستحبات ره?آوردهایی برای افراد دارد چون: تربیتی، ارشادی، ، تکامل و اعتلای انسان، پاک?سازی نفس، و...

و در گستره اجتماعی نقش?هایی چون: حفظ نمادهای اسلامی، حل مشکلات اجتماعی(با اوقاف، قرض الحسنه، تعاون و...)، استحکام خانواده و هزاران اثر دیگر دارد. [18]