الف- حوزه فردی

حیات هر تمدن منوط به فرهنگ پذیری افراد آن است که با تربیت محقق می شود در آموزه های اسلامی این موضوع مورد توجه قرار گرفته و بر تربیت در همه مقاطع سنی تکید شده و مندوبات بخشی از این آموزه ها را دربردارند.

1- نقش تربیتی مستحب

1-1- تربیت کودکان

برخی از مستحبات مربوط به امور تربیتی اند اوامر بسیاری از معصومان(علیهم السلام) به پدر در تربیت فرزند صادر شده است؛ که مندوبند برای نمونه: پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «اکرموا أولادکم و أحسنوا اداباهم: به فرزندان احترام بگذارید و ادبشان را نیکو گردانید.»[1]

2-2- ارشاد بزرگان

برخی دیگر از این اوامر به منظور ارشاد و راهنمایی فرزندان بالغ در زندگی است تا بتوانند راه درستی را اتخاذ کنند. مانند پندهای حکیمانه مولا علی(علیه السلام) به فرزندشان امام حسن(علیه السلام) که در فرازهای نخستین آن به سودمند بودنش تأکید می ورزند: «... توصیه ام را بفهم و آن را به کناری منه، زیرا بهترین سخن آن است که سود رساند، و بدان که در دانش بی بهره، خوبی ای نیست»[2] توصیه های پیشوایان بزرگوار اسلام به پیروان به ویژه یاران نزدیک، از همین نوع است. مانند سفارشهای پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) به امیرمؤمنان علی(علیه السلام).[3] و... .

3-2- تکامل و اعتلای انسان

هدف از آفرینش انسان پرستش خداوند است که با انجام واجبات و ترک حرام ها تحقق می پذیرد. امام سجاد(علیه السلام) فرمود: «هرکس که به آنچه خداوند بر او واجب کرده عمل کند عابدترین مردم است.»[4] و اصولاً هدف از تکالیف دینی چیزی جز کمال انسان و نزدیکی او به خداوند نیست. اما معاشقه با خداوند امری بالاتر از آن است که تنها در سایه عمل به مستحبات و ترک مکروهها قابل دستیابی است. در حدیثی قدسی چنین آمده است: «هیچ بنده ای به عبادتی بهتر از واجبات به من نزدیک نمی شود اما او با نوافل و مستحبات به سوی من آنقدر نزدیک [و نزدیکتر] می شود که من او را دوست بدارم، و هرگاه دوستش بدارم، گوش او خواهم شد که با آن می شنود، و چشم او خواهم شد که با آن می بیند و دست او خواهم شد که با آن فعالیت می کند، اگر مرا بخواند پاسخ خواهم گفت و اگر از من درخواست کند خواهم داد.»[5]

آیات و احادیث بسیاری در فضل عبادات و کارهای مستحب همچون نماز شب، معاشرت نیک با مردم، صدقه و... نقل شده اند که موجب اعتلای انسان می شوند. مانند رسیدن به جایگاه ستوده، شرافت، کسب خشنودی برتر خداوند و...

6-2- پاکسازی نفس

رسیدن به رستگاری تنها با پاکسازی جان و روان امکان پذیر است «قد افلح من زکیها»[6] و نظر به این که دو تمایل به بدیها و به نیکیها در وجود انسان آفریده شده است، «فألهمها فجورها و تقویها»[7] بر انسان مبارزه ای بیب امان و پیوسته لازم است تا دشمن درونی را نابود و پایمال و تنها یکه تاز این میدان خود انسان است به همین جهت پیامبر اکرم(^{صلی الله علیه وآله وسلم}) از آن به جهاد بزرگتر از جنگ نام بردند.[8] بهترین ساز و کار جنگی در این جهاد انجام مستحبات است. قرآن کریم درباره سخاوت می فرماید: «و من یوق شح نفسه فأولئک هم المفلحون: هرکه خسیسی نفس خود را دور بدارد پس همانان رستگاراند.»[9] که بخشش واجب و مستحب را دربرمی گیرد. احادیث پیرامون این موضوع در کتاب جهاد النفس وسایل الشیعه به تمامی نقل شده و ما به یک مورد بسنده می کنیم: امام صادق(^{علیه السلام)} فرمود: «بر شما باد ویژگیهای نیک و برتر اخلاقی زیرا خداوند بزرگ توانا آنها را دوست می دارد و از کارهای نکوهیده به دور باشید زیرا خداوند بزرگ توانا از آنها بدش می آید. بر شما باد، خواندن قرآن- و در ادامه فرمود- و بر شما باد اخلاق خوش زیرا دارنده اش را به پایه روزه دار شب زنده دار می رساند و...»[10] همچنین آثاری که در نماز، روزه، حج و... وجود دارد که در آیات و احادیث به تفصیل نقل شده اند در نوافل آنها هم وجود دارد. همچون نقش بازدارندگی نماز از زشتیها، روزه در افزایش صبر و پاکدامنی، هرولة سعی در فروتنی و...