پیامدهای غصب فدک 

بخشش فدک به فاطمه(س) به موجب مصلحت­اندیشی­های پیامبراکرم(ص) بود و غصب آن مبتنی بر انگیزه­ها و عملکردهای جایرانه خلیفه اول و هم­دستانش به­ویژه عمر بن خطاب بود . بدیهی است که با غصب آن ، نظرگاه­های اهل­بیت(ع) در استفاده از آن ناکام ماندند و در مقابل ، غاصبان به اهداف خود رسیدند . جدای از آن عواقب ، این غصب که به دست خلیفه انجام شد به­عنوان الگویی عملی درآمد که در طول تاریخ مبنای سیاست­های خلفای بنی­امیه ، بنی­عباس و سایر حاکمان اهل­سنت قرارگرفت .

در این مقاله به برخی از پیامدهای این غصب می­پردازیم :

1.                         تداوم حکومت­های مستبد و ستمگر  

غصب فدک فعل منکری بود که انکارش ضرورت داشت ، طبق وصیت امیرمؤمنان علی(ع) اگر امر به معروف و نهی­ازمنکر ترک شود ، بدان حاکم خواهند شد و دیگر دعا (برای دفع ستم) مستجاب نخواهد شد[1]. متأسفانه مسلمانان صدر اسلام از این منکر بزرگ دم فرو بستند و غاصبان به ستم­های خود ادامه دادند . ابوبکر در طول دو سال حکومت خود ستم­های دیگری را نیز مرتکب شد از جمله : قتل و غارت قبیله مسلمانان مالک بن نویره ، تأیید ازدواج خالد بن ولید ـ فرمانده سپاه ابوبکر ـ با زن محصنه مالک و پس از آن زنده سوزاندن مالک[2]، استبدادی­کردن خلافت که در وصیت خود ، عمر بن خطاب را به جانشینی انتخاب کرد و به فرموده امیرمؤمنان علی(ع) ، خلافت را بر مرکب چموشی سوار کرد[3]. خلیفه دوم نیز پس از تغییر احکام الهی هم­چون تحریم متعه ، وضع قیاس ، عول و تعصیب در ارث[4]، منع کتابت و نقل حدیث نبوی[5]، ترویج اسرائیلیات[6]، خطاهای بسیار در اجرای احکام و حدود الهی[7]، اخذ مالیات­های غیرمشروع و سنگین از مردم[8] و . . . و در نهایت خلافت را به شورایی گذاشت که نتیجه­اش روشن و در واقع از پیش تعیین­شده بود . سکوت مردم و منزوی­کردن صاحب علم کتاب و سنت پیامبراکرم(ص) ـ علی بن ابی طالب(ع) ـ مهر تأییدی بود بر ادامه استبداد به­طوری­که خلیفه سوم به احیای فرهنگ قومی و خویشاوندسالاری پرداخت و این بار بنی­اُمیه را بر گُرده مردم نشاند و خود و قومش تا حدّی به استبداد پرداختند که شورش و قیام مردمی و در آخر باعث کشته­شدن خودش به دست مردم شد . با روی کار آمدن امیرمؤمنان علی(ع) ، مترفین جامعه کارشکنی­های بسیاری ضد حکومت عدالت­خواه علی(ع) کردند و در نهایت حضرت­علی(ع) قربانی جهل جامعه شد و حاکمان مستبد یکی پس از دیگری قرن­ها بر جامعه اسلامی حکم راندند و جالب آن است که عملکرد شیخین (ابوبکر و عمر) الگوی عمل این مستبدان قرار گرفت . این درحالی بود که فاطمه(س) در پیامی به مردان مهاجر و انصار آنان را از چنین خطری خبر داده بود : «منتظر فتنه و بلا باشید و خود را برای شمشیرهای برنده و سلطه ستمگران و هرج و مرج عمومی آماده سازید . . .[9]» .

2.   نفی مالکیت فردی   

شهید محمدباقر صدر در کتاب فدک در تاریخ ، یکی از علل غصب فدک را وضعیت اقتصادی آن جامعه می­دانست که حوادث پیش آمده هم­چون مقابله با ارتداد بسیاری از قبایل ، نیاز به افزایش بودجه دولت داشت لذا ابوبکر و عمر تأمین این بودجه را از عایدات فدک فاطمه(س) کردند و عمر با پاره­کردن سند فدک مانع از استرداد آن به فاطمه(س) شد .

شهید صدر پس از نقل این انگیزه می­نویسد : «از این واقعه ، دیدگاه دو خلیفه نسبت به مالکیت فردی روشن می­شود که خلیفه حق مصادره دارایی مردم را برای هزینه در امور عمومی کشور و دولت دارد بدون آن­که عوضی به آنان بپردازد یا از آنان اجازه بخواهد ، بنابراین در صورتی­که فرمانروا به اموال شخصی افراد نیاز داشته باشد دیگر آن­ها مالکیت ثابتی بر اموال و اراضی خود نخواهند داشت . خلفای بعدی در طول تاریخ همین دیدگاه را پذیرفته و برنامه عمل خود در رفتار با حق مالکیت همه افراد بر اموال خود قرار دادند ، این درحالی است که ابوبکر این نظر را فقط در رابطه با دارایی دختر رسول­خدا(ص) اعمال کرد»[10].

3