از مجموع روایات ادخال سرور به دست می آید که از راه های سالم و گوناگونی می توان مؤمن را شاد ساخت از جمله: خوشرویی و تبسم به روی او (کافی، کلینی، ج 2، ص 188)، بزرگداشت اعیاد مذهبی بخصوص عید غدیر (بحارالانوار، مجلسی، ج 90، ص 302) زدودن اندوه از دل او (کافی، کلینی، ج 2، ص 192)، پرداخت بدهی اش (همان)، سیر کردن شکم گرسنه اش اگرچه ثروتمند باشد. (همان)، دیانت و زیبایی همسر (مستدرک الوسایل، محدث نوری، ج 14، ص 169) افطار روزه مستحبی نزد میزبان (کافی، کلینی، ج 4، ص 150)، صلوات بر پیامبر و اهل بیتش علیهم السلام که باعث شادی شان می شود (وسایل الشیعه، حر عاملی، ج 7، ص 203)، شوخی مؤدبانه (همان، ج 1، ص 113، ص 113) و ...

در اکثر روایات ادخال سرور بر مؤمن بر سه عامل: سیر کردن، زدودن غم و غصه و پرداختن بدهی مؤمن تأکید شده است. (کافی، کلینی، ج 2، ص 192-182) این در حالی است که عوامل شاد کردن بسیارند پس فلسفه این تأکید در اهمیت آن عوامل سه گانه است. زیرا جان مؤمن وابسته به تغذیه و سلامتی و آبروی او وابسته به جایگاه اجتماعی و حسن اعتماد به اوست. به این دلیل اطعام و پرداخت بدهی مؤمن نادار باعث سرحالی و شادی او می شود. همچنین مشکلات و ناخوشایندی های بسیاری به روحیه و بشاشت و نشاط مؤمن آسیب جدی وارد و او را اندوهگین و افسرده می سازند؛ لذا برطرف کردن این اندوه، تحمل مشکلات را آسان و فرصت تفکر برای حلشان را فراهم می کند. می توان گفت سایر مشکلات زیر مجموعه مشکل کرب و اندوه قرار داد.

در اکثر روایات ادخال سرور بر مؤمن بر سه عامل: اطعام کردن، زدودن اندوه و پرداختن بدهی مؤمن، تأکید شده است.

 

مسرور نمودن برادر ایمانی رهاوردهای فردی و اجتماعی بسیاری دارد؛ در حوزه فردی فاعل و قابل سرور از این کار بهره مند می شوند اما بر اساس روایات، فاعل از دو جهت سودمند می گردد: از اصل شادمان کردن و از نوع خدمت شادی بخش.

 

براساس روایات، شاد کردن باعث خوشحالی خدای متعال، رسول خدا و ائمه اطهار (صلوات الله علیهم) است. (اعلام الدین، دیلمی، ص 444؛ مستدرک الوسائل، محدث نوری، ج 12، ص 394-399) این کار نیک مصداق بارز محبت خداوند و آن بزرگواران (صلوات الله علیهم) است و ریزش باران فضل و رحمت الهی در دنیا و آخرت را در پی دارد. اما روش قرآن و سنت معصومین (صلوات الله علیهم) در بیان ارزش اعمال تقدم و بزرگداشت پاداش اخروی آنهاست این نگرش ریشه در اصل معاد، جاودانگی نعمتها، سرور و حیات در آن سرای باقی دارد؛ حیاتی که زندگی دنیا در برابرش بقدری ناچیز، پست و گذراست که شایستگی اختصاص به کافران را دارد. (زخرف:35)[11] بر این اساس وقتی پی به ارزش و عظمت فرهنگ شاد کردن برادران ایمانی می بریم که مقدار و درجه پاداش اخروی آن را در یابیم.

وقتی به ارزش و عظمت فرهنگ شاد کردن برادران ایمانی پی می بریم که مقدار و درجه پاداش اخروی آن را در یابیم.

 

نخستین رهاورد اخروی مسرور نمودن مؤمن، امان و سرور فاعل در همه مقاطع سفر اخروی است یعنی از لحظه جان دادن (کافی، کلینی، ج 2، ص 191) تا آرام گرفتن در بهشت جاودان. در این باره از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: «آن زمان که خداوند بنده مؤمن را از قبر بر می انگیزاند موجودی شبیه انسان به همراهش از قبر بیرون آمده و پیشاپیش او راه می رود و هر مرتبه که بنده مؤمن با صحنة هولناکی از صحنه های قیامت روبرو شود آن موجود به او می گوید: مترس و اندوهگین مباش. مژده که شادی و کرامتی از جانب خداوند بزرگ و توانا داری. تا در محضر خدا می ایستد، بازخواست آسانی شده و فرمان می آید که او را وارد بهشت کنند در حالی که آن موجود روبروی اوست. بنده مؤمن به او می گوید: رحمت خدا بر تو باد که چه شخص خوبی بودی، با من از قبرم بیرون آمدی و پیوسته به من مژده شادمانی و کرامتی از سوی خدا می دادی تا آن را دیدم. تو کیستی؟ پاسخ می دهد: من آن سرورم که در دنیا بر مؤمن وارد ساختی و خداوند مرا از آن آفرید تا به تو مژده بدهم.» (همان، ص 190)

رهاوردهای دیگر این خدمت والا ثبت یک میلیون کار نیک در نامه اعمال (همان، ص 192)، ارتقا به جایگاه های بالای بهشت (حلیه الاولیاء، ابونعیم اصفهانی، ج 6، ص 284) و مفتخرگشتن به رضایت و خشنودی الهی است (کلینی، کافی، ج 2، ص 191)؛ پاداشی که از نعیم بهشت هم بالاترست. (توبه:72)[12]
 

نخستین رهاورد اخروی مسرور نمودن مؤمن، امان و سرور فاعل در همه مقاطع سفر اخروی است یعنی از لحظه جان دادن تا آرام گرفتن در بهشت جاودان.

 

نخستین رهاورد ادخال سرور بر مؤمن کسب محبوبیت خدا و پیشوایان معصوم است. (وسائل الشیعه، حر عاملی، ج 16، ص 351)[13] تأثیر دیگر آن رسیدن امدادها و الطاف الهی به فاعل در زمان گرفتاری هاست. امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود: «هر کس دل دیگری را شاد کند، خداوند از آن شادی لطفی را می آفریند تا در هنگام نزول سختی ها و حوادث ناگوار آن لطف چون آبی روان بر آنها جاری گشته تا آنها را بزداید.» (آمدی، غررالحکم، ص 320) و اثر دیگر این عمل نیک، شاد شدن فاعل است؛ که در حقیقت پاداشی از خدا به اوست.[14] زیرا این کار یکی از مصادیق سرمایه اجتماعی[15]است که شادی مضاعفی را، نسبت به کامیابی های زندگی، برای فاعل در پی دارد. بگفته ریچاردز روانشناس، پژوهشها نشان می دهند افرادی که از نظر روابط اجتماعی، مهارت بیشتری دارند و بهتر می توانند با مردم رابطه برقرار کنند، شادتر از افرادی هستند که از نظر مالی غنی ترند، ولی روابط اجتماعی مطلوبی ندارند. (بررسی تطبیقی مفهوم شادی و نشاط از دیدگاه اسلام و روانشناسی، بخشایش، سایت فارس نیوز)

پاداش دیگر فاعل سرور، مربوط به رفتار و خدمت شادی بخش اوست که از تنوع بیشتری برخوردار و در برخی موارد با پاداش اصل شاد کردن مشترکند. رهاوردهای این اعمال در دنیا و آخرت نصیب فاعل می گردد. در ادامه به نمونه های چندی اشاره می کنیم.

 

برای نمونه برآورده کردن خواسته مؤمن باعث برآورده شدن صد حاجت اخروی فاعل خواهد شد که نخستین آنها بهشت سپس خواسته های دیگرست. مانند وارد شدن خویشان و آشنایان وی به بهشت است. (کلینی، کافی، ج 2، ص 193) و این عمل نیک نزد خدا از بیست حج پرهزینه محبوبتر است. (همان) و حتی قدم برداشتن برای رسیدگی به نیازهای مؤمن رهاوردهای ذیل را دارد: آمرزش گناهان، افزونی پاداش، ارتقای مقام و نزدیکی به خدا، پاداش عباداتی چون: حج، عمره و اعتکاف در مسجد الحرام، امان و سرور در روز قیامت و ... (همان، ص 196)

پاداش زدودن اندوه از دل مؤمن، دستیابی به هفتاد و دو رحمت خاص از جانب خداست که یکی را در دنیا به او می بخشد تا امور زندگی اش را با آن سامان دهد و هفتاد و یک رحمت دیگر را برای دور کردن هول و ترسهای قیامت نگاه می دارد. (همان، ص 199) و با دلی خنک از قبر محشور می گردد. (همان، ص 200)

پاداش اطعام کردن مؤمن گرسنه، تناول میوه ها و نوشیدن شراب بهشتی است (همان) و اگر مشرکی با رسیدگی به مشکلات مؤمن ترس و اندوه را از دلش بزداید در قیامت وارد دوزخ می شود اما به عذاب گرفتار نخواهد شد و روزی پاک اما غیر بهشتی تقدیمش می گردد. (همان، ص 189)

پاداش زدودن اندوه از دل مؤمن، دستیابی به هفتاد و دو رحمت خاص از جانب خداست که یکی را در دنیا به او می بخشد تا امور زندگی اش را با آن سامان بخشد.

 

برای نمونه زدودن اندوه از دل مؤمن باعث برخورداری از رحمت خاصی است که در ساماندهی زندگی نقش آفرین است. (کلینی، کافی، ج 2، ص 199 و 196)، برآورده کردن حاجت او باعث حراست او توسط فرشتگان، اطعام کردن و پرداختن بدهی اش اگر بدون عوض باشد، نوعی انفاق و صدقه محسوب می شود که بفرموده قرآن کریم مستلزم رشد و وسعت روزی است. (بقره:261)[16]، رسیدگی به خویشاوندان از دیگر اعمال شادی بخش است که اخلاق را خوش، کردار و نفس را پاک، خوی را سخاوتمند، بلا را دور و فرد را محبوب خانواده می کند و عمر و روزی را افزایش می دهد. (کافی، کلینی، ج 2، ص 152)[17] وکمک به برادر دینی در تنگدستی اش باعث برآورده شدن هفتاد خواسته دنیوی و اخروی فاعل می گردد و پوشاندن عیوبش هفتاد عیب فاعل را در دنیا و آخرت می پوشاند، اصولاً، هر خدمت و احسانی به برادر دینی شادی او را در پی دارد و بازتاب نیکش را بر زندگی دنیوی فاعل می گذارد و بگفته امام صادق علیه السلام تا وقتی که انسان در حال کمک به برادر دینی است خداوند نیز در حال کمک به اوست. پس باید به این کارهای نیک روی آورد. (خصال، شیخ صدوق، ص 1344)[18]

مسرور ساختن مؤمن رسیدن امدادها و الطاف الهی به فاعل در زمان گرفتاریهاست.