بسم الله الرحمن الرحیم

نقش ماه رمضان در وحدت اسلامی                                                                                                                                                                      

قرآن کریم به سه عامل وحدت در ما ه رمضان اشاره دارد: روزه، نزول قرآن و شب قدر. در آیه 185 سوره بقره می‌فرماید: «شهر رمضان الذین انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان» فمن شهد منکم الشهر فلیصمه. و در سوره قدر می‌فرماید: «انا انزلناه فی لیله القدر و ما أدرک ما لیله القدر لیله القدر خیر من الف شهر تنزل الملائکه و الروح فیها بإذن ربهم من کل امر سلام هی حتی مطلع الفجر»

روزه ماه رمضان به اجماع فقهای فریقین واجب و ضروری دین است. و فلسفه وجوب آن تقوا و نیز ایجاد احساس گرسنگی مشترک میان فقیر و غنی و در نتیجه انگیزش حس مسئولیت اجتماعی در طبقه غنی است. امام صادق(علیه السلام)  فلسفه مساوات را در روزه چنین می‌فرماید: «انما فرض الله الصیام لیستوی به الغنی و الفقیر»

عامل دوم وحدت، قرآن کریم است که به اعتقاد مفسران فریقین نزول دفعی و مجموع قرآن در شب قدر واقع شده است و هیچ مسلمانی شک ندارد که کتاب قرآن منشور هدایت و سعادت همه مردم جهان است. «هدی للناس» قرآن نه تنها خود، عامل وحدت بلکه راهکارها و زمینه‌های ایجاد وحدت اسلامی را ارائه می‌کند. «و بینات من الهدی و الفرقان» قرآن فارق میان دو چیز حق و باطل است. اسلام حق و کفر، باطل است: «ان الدین عند الله الاسلام و ما اختلف الذین اوتوا الکتاب الا من بعد ما جاءهم العلم بغیا بینهم و من یکفر بآیات الله فان الله سریع الحساب»

عامل سوم وحدت، شب قدر است. همه مسلمین بر عظمت شب قدر و فرصت استثنایی آن آگاهند و جدای از اختلافات فرعی در تعیین زمان آن بین شب‌های 21 و 23 که اغلب عقیده شیعه بر آن است و نیز شب 27 که به اعتقاد اهل سنت است. در اصل وجود آن اختلافی نیست. البته طبق روایات شیعه زمان دقیق آن، مجهول است تا شب‌های بیشتری از این ماه به تهجد بگذرد و بر اساس روایتی هر شب ماه رمضان احتمال دارد شب قدر باشد و نیز به استناد برخی روایات شیعی، شب 27 و 30 ماه رمضان عظمت شب قدر را دارد.

بنابراین پیروان هر دو فرقه سنی و شیعه می‌توانند به امید نیل به فیض شب قدر هر سه شب 21 و 23 و 27 را به تهجد بگذرانند و مجالس احیا را مشترک برگزار کرده و ادعیه‌ای چون قرآن بر سر گرفتن، مجیر، جوشن کبیر و ... به طور جمعی زمزمه کنند.

رفتارهای وحدت‌گرایانه‏ای که در خطبه شعبانیه نبی اکرم(ص) در خصوص ماه مبارک رمضان بیان شده چون تلاوت قرآن، کمک به مستمندان، تحسین تعاملات اجتماعی، اطعام، نمازهای مستحب و ... همه مورد تأیید فریقین بوده و بحمد الله روسا و رهبران کشورهای اسلامی در آستانه ماه رمضان از طریق رسانه‌های صدا و سیما آن را برای مردم خود نقل می‌کنند و با این کار تصویر واحدی از این کشورها به جهان منعکس می‌شود.

شبهه تفرقه‏انگیز بودن ثبوت اول ماه

موضوعی که به ظاهر از عوامل تفرقه افکن به شمار آمده شروع و پایان این ماه مبارک است که غالبا کشورهای سنی مذهب یا شیعی در این موضوع هماهنگ نیستند. به این دلیل برخی از طرفداران تقریب مذاهب تلاش در ایجاد این هماهنگی و نیز زمان آغاز ماه‌های حج (به ویژه ذی‏الحجه) کرده‏اند و بسیاری از علما بر این موضوع تأکید دارند. به این دلیل موضوع دقت در استهلال به ویژه در این دو ماه کرده‌اند.

پاسخ به شبهه

در رد این شبهه و نفی ضرورت دقت در استهلال باید گفت: اولا تفاوت دیدگاه افراد در ثبوت اول ماه منافاتی با وحدت ندارد تا چه رسد به تفاوت دیدگاه کشورها یا جوامع بزرگ؛ زیرا به دلیل عقل اختلاف یک یا دو روز آسیبی به اشتراک 28 یا 27روزه نمی‌رساند. قرآن کریم نیز ثبوت اول ماه را بر عهده فرد نهاده و اصراری بر استهلال و لزوم ثبوت آن از دیدگاه جمع نکرده است؛ زیرا می‌فرماید: «فمن شهد منکم الشهر فلیصمه» هر کس از شما که هلال ماه را دید پس آن ماه را روزه بگیرد. بنابراین نگاه ساده و با چشم غیر مسلح به غرب آسمان کافی است و اگر واقعا اول ماه باشد هلال غالبا دیده می‌شود.

در خصوص عدم وجوب هماهنگی در ثبوت اول ماه ذی‏الحجه باید گفت مشکل هماهنگی و وحدت زمانی در انجام مناسک حج با فتوای فقیهان شیعه به تقیه مداراتی حل شده است.

در پایان این شبهه دیدگاه مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای را در تأیید پاسخمان نقل می‌کنیم. ایشان در خصوص عید فطر فرمودند:

   «عید اسلامی برای زنده کردن احساس وحدت در بین مسلمان‌هاست. شما ملاحظه کنید! امروزه برای بیش از یک میلیارد انسان روز عید است. البته اختلاف افق امروز یا دیروز در تعیین روز اول شوال اهمیتی ندارد. در بعضی کشورها دیروز عید بود و در بعضی کشورها امروز. آیا این مسأله‌ی کوچک و بی‌اهمیتی است که جمع کثیری از یک میلیارد نفر در این روز در مراسم نماز شرکت می‌کنند. نماز واحدی را به سمت قبله واحد، با آداب واحد و با مضمون واحد به جا می‌آورند؟ این موضوع، خیلی عظیم است.

2- اعتکاف

از جمله رفتارهای عبادی وحدت‌گرا، اعتکاف است. از جمله اوامر خدا به بانیان کعبه ابراهیم و اسماعیل(ع) تطهیر بیت برای طائفان نمازگزاران و معتکفان است: «و عهدنا إلی ابراهیم و اسماعیل أن طهّرا بیتی الطائفین و العاکفین و الرکوع السجود»

به اجماع فقهای فریقین، اعتکاف از مستحبات و در دهه آخر ماه رمضان و به استناد سنت نبوی(ص) تأکید بیشتری دارد. اعتکاف به معنای لبث و ماندن درازمدت برای عبادت است. که دارای دو رکن است: 1- ماندن در مسجد جامع یا جماعت. 2- روزه گرفتن

و از نظر زمان لبث از حداقل یک لحظه تا یک شبانه روز، به اجماع فقهای فریقین است. بدیهی است که ماندن یک لحظه بر خلاف تعریف لغوی و مشهور فقهاست.

این عمل عبادی اگر چه فردی و بدون زمان خاص است اما با سازماندهی و برنامه‌ریزی و تبعیت از سنت نبوی(ص) قابل تبدیل به صورت جمعی است. بحمدالله در جمهوری اسلامی ایران بیش از بیست سال است که مورد توجه مسئولان فرهنگی و اقبال رقابت‌آمیز عموم مردم به خصوص جوانان تحصیل کرده اعم از دانش‌آموزان و دانشجویان و طلاب حوزه‌های علمیه قرار گرفته است. این شاخص تا حدی پیش رفته که ظرفیت مساجد جامع کشور جوابگوی داوطلبان نیست و فقها را به دقت و تفقه بیشتر در ادله شرایط اعتکاف وادار کرده است. توسعه فتاوایی در باب اعتکاف و آمارهای مسئولان فرهنگی و اجتماعی بهترین شاهد بر مدعاست. علت این اقبال، تأثیر این عمل عبادی در همگرایی و الفت قلوب، افزایش بصیرت و بالا بردن سطح معارف دینی، احساس عمیق تقرب به خدا، تهذیب اخلاق و سبکی و رشد روح، آرامش روانی سالم نه از نوع عرفان‌های کاذب و ... بیان شده است. که این آثار جوانب وحدت‌گرای این عمل عبادی عرفانی را ثابت می‌کند.

مهم‌ترین اثر وحدت‌گرا و در واقع حقیقت‌گرا،‌ کمال انقطاع الی الله با بریدن هرگونه تعلق از امور دنیوی (لذت بطن تا حد ممکن، لذت فرج (به طور مطلق)، معاملات، تفاخر و مراء، و اقبال تام به حضرت حق در مدت لبث است. این امر رکن وحدت اسلامی یعنی اعتقاد توحیدی را مستحکم و به تبع آن تعاملات اجتماعی و اخوت را تعدیل و توسعه می‌بخشد و به دلیل اشتراک بعضی احکام اعتکاف،‌ حج و عمره، معتکفان را برای مناسک حج و عمره آماده می‌کند تا در آنجا وحدت جهانی مسلمین را به تصویر بکشد.